Nauczanie zindywidualizowane – zakres pojęcia.
W definicjach nauczania zindywidualizowanego zwykle wskazuje się na konieczność dostosowania procesu kształcenia do zróżnicowanych potrzeb uczniów. Ważnym kryterium oceny strategii dydaktycznych w kontekście tak pojmowanej indywidualizacji staje się różnorodność, zróżnicowanie czy wielość.

W tym kontekście indywidualizacja ujmowana jest jako fundamentalna zasada nauczania, która wyrasta z filozofii personalistycznej, nakierowanej na rozwój każdej indywidualnej jednostki. Jej istota tkwi w dążeniach do maksymalizacji potencjału tkwiącego w każdym uczniu. Tak ujęta działalność edukacyjna ukierunkowana jest na potrzeby pojedynczych uczniów, nie tracąc przy tym z pola potrzeb całej grupy.
Istota koncepcji Planu Daltońskiego.
Koncepcję Planu Daltońskiego, jak powszechnie wiadomo, stworzyła H. Parkhurst w odpowiedzi na wyzwania, przed jakimi stanęła podejmując rolę nauczyciela, a następnie tworząc w 1919 roku szkołę laboratoryjną w Dalton (Röhner, 2010). Zróżnicowane potrzeby rozwojowe i edukacyjne jej uczniów wynikające głównie z ich wieku, doświadczeń i kondycji psychofizycznej, stały się kontekstem poszukiwania niestandardowych dróg i strategii kształcenia. Autorka dążyła do zastąpienia nauczania masowego nieskrępowanym uczeniem się dzieci, zgodnym z ich indywidualnym tempem rozwoju, potrzebami i możliwościami. W związku z tym postawiła na edukację, która dociera do każdego indywidualnego dziecka. Metodykę oddziaływań edukacyjnych wyznacza zaś dogłębnie rozumiany indywidualizm, który przejawia się we wszystkich formach relacji nauczyciela z uczniem. Amerykańska nauczycielka niezwykle prężnie wdrażała swą koncepcję w codzienność edukacyjną szkoły, a swe doświadczenia opisała w książce pt.: Wykształcenie według planu daltońskiego, która została opublikowana już w 1922 roku (Dryjas, 2012). Plan Daltoński jest strategią docierania do umysłu i serca każdego ucznia. Choć stwierdzenie to brzmi dość poetycko, kryje w sobie sedno procesu kształcenia wyznaczonego ściśle określonymi zasadami. Należą do nich: wolność, samodzielność i współpraca. Istota edukacji według Planu Daltońskiego tkwi zatem w rozwijaniu u dzieci umiejętności korzystania ze swobody, ale jednocześnie w kształtowaniu odpowiedzialności oraz partnerskiego współbycia. Dzieci nabywają tych kompetencji na drodze samodzielnego eksplorowania świata społeczno-materialnego, a nie tłumaczenia i wyjaśniania nauczyciela, którego pomoc może stać się zbyt natarczywa i eliminująca inicjatywę. Ważnym narzędziem organizacji przestrzeni doświadczeń rozwojowych dzieci w omawianej koncepcji jest wizualizacja procesu kształcenia, obiektów uczenia się, czasu, działań i sposobów realizacji zadań. Jest to szczególnie pomocne w myśleniu i działaniu dziecka oraz autokontroli. Warto tu także podkreślić głęboki szacunek dla godności dziecka, który wyraża się we wspieraniu jego własnej i nieskrępowanej aktywności oraz wielostronnego zaangażowania, a także w zaufaniu do możliwości. W kontekście podjętych tu rozważań należy zwrócić uwagę na to, że dla autorki koncepcji zasada indywidualizacji jest mechanizmem rozwoju dzieci. Wiarę w słuszność takiego podejścia czerpała nie tylko z własnych doświadczeń, ale także z kontaktów z Marią Montessori. Ich współpraca miała niewątpliwie ogromny wpływ na poglądy H. Parkshust, a zwłaszcza na konieczność indywidualnego podejścia do ucznia i drogi jego rozwoju, jako warunku sine qua non skuteczności procesu kształcenia (Kupisiewicz, 2012). W związku z tym przebieg i jego dynamika jest wynikiem wyboru jednej z wielu propozycji, w zależności od tego, czym dziecko pragnie się zająć, gdzie, jak i z kim. W modelu kształcenia konstruowanym na zasadach Planu Daltońskiego treści są niejednorodne, proces dominuje nad wynikiem, procedury poznawcze nad materiałem faktograficznym i nazewniczym, a koncepcja nauczania i uczenia się zakłada różnorodność osiągnięć i głęboką indywidualizację.
Kilka argumentów na podsumowanie
Indywidualizacja nauczania nie jest zatem zjawiskiem nowym w przestrzeni dyskursu edukacyjnego. Na przełomie XIX i XX wieku staje się centralną kategorią wielu koncepcji i prądów aktywnego nauczania, do których należy Plan Daltoński. Zrywają one z masowym kształceniem w myśl zasady: wszystkim tyle samo, to samo i w tym samym czasie. Obecnie zasada indywidualizacji nabiera dodatkowej mocy w kontekście niezwykle dynamicznego rozwoju neuronauk. Najnowsze badania nad mózgiem odsłaniają niepowtarzalność strukturalną i funkcjonalną tego narządu, czyniąc każdego uczącego się wyjątkową osobą. Tym samym dostarczają uzasadnień dla praktyki edukacyjnej opartej na tworzeniu zróżnicowanego co do treści i formy środowiska edukacyjnego. Wyniki najnowszych badań nad mózgiem pokazują, że mózg ludzki ma charakter bardziej indywidualny niż uniwersalny. Aktywność neuronalna jest różna u poszczególnych osób, nawet wtedy, gdy wykonują identyczne zadania. Innymi słowy, ludzie różnią się funkcjonalnymi profilami mózgowymi (Finn i in., 2015). Badacze odkryli, że najwięcej połączeń unikatowych występuje w korze przedczołowej i ciemieniowej. Niewielkie różnice w połączeniach występują w pierwotnej korze wzrokowej, płacie ciemieniowym i móżdżku. Ponadto dowiedli, że ludzie różnią się nie tylko aktywnością mózgową, ale i zdolnościami umysłowymi. W tym kontekście warto wspomnieć teorię wielorakiej inteligencji autorstwa H. Gardnera (1991, 1993, 2001), który przyjął, że każdy z typów inteligencji powstaje w odrębnym module mózgowym. H. Gardner wyróżnił siedem rodzajów inteligencji (zdolności umysłowych), z których każdy wiąże się z konkretnym zestawem zdolności. Neuronaukowcy pokazują także, że proces przyswajania informacji zachodzi w określonym cyklu neuronalnym i przebiega od wrażeń poprzez postrzeżenia i pojęcia aż do działania. Każdy jego etap wyróżnia się określoną specyfiką i wiąże się z aktywnością określonej części kory mózgowej. To właśnie ich znajomość pozwala zaplanować odpowiedni i indywidualny system wsparcia edukacyjnego (Błaszak, Przybylski, 2010, s. 22-23). Wyniki badań nad mózgiem dzieci zmieniają także myślenie o ich potencjale intelektualnym i roli wsparcia edukacyjnego. Przyniosły one zaskakujące odkrycia dotyczące sposobów, w jakich płody, niemowlęta i małe dzieci uczą się i myślą. W ich kontekście przyjmuje się, że dzieciństwo jest okresem krytycznym dla kształtowania struktury i funkcji mózgu z uwagi na jego niesamowitą wrażliwość na określony typ bodźców i jednocześnie większą wrażliwość na zranienia ze strony czynników środowiskowych (zob. Boleyn-Fitzgerald 2010; Borkowska, Domańska, 2011; Churchland, 2013; Eliot, 2010; Gopnik i in., 2004; Petlak, Zajacova 2010 i inni). Takie zależności dotyczą głównie procesów kształtowania funkcji wzrokowych, słuchowych i ruchowych, które stanowią podstawę poznawania i uczenia się dzieci. Mózg ludzki pracuje zatem w sposób indywidualny oraz w indywidualny sposób selekcjonuje oraz reaguje na bodźce. W związku z tym uczący się wymagają zróżnicowanych warunków edukacyjnego wsparcia. Takie wsparcie tworzy dzieciom odpowiednio wdrażana koncepcja Planu Daltońskiego.
https://dalton.org.pl/plan-daltonski-odpowiedzia-na-indywidualnosc-rozwoju-dziecka/
dr hab. Renata Michalak
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu